Kokpite girdikten sonra, çeşitli kontrollerin nerede bulunduğuna dair genel bir anlayışa sahip olmak durumsal farkındalığınız için en iyisidir. Bu nedenle switchleri(anahtarları) daha kolay bulmak için kokpiti beş ana bölümde inceleyeceğiz:
- Sol Konsol (Left Console)
- Sol Yardımcı Konsol (Left Auxiliary Console)
- Gösterge Paneli (Instrument Panel)
- Sağ Yardımcı Konsol (Right Auxiliary Console)
- Sağ Konsol (Right Console)
Gösterge Paneli (Instrument Panel)
Head-Up Display (HUD)
HUD, saldırı, navigasyon, silah, nişan alma ve iniş
modlarıyla ilgili uçuş sembolleri sunar. Yükseklik, hava hızı, tutum ve pruva
yönü gibi temel uçak performans verileri için semboller sağlar.
Hücum Açısı İşaretçisi (AOA (Angle of Attack) Indexer)
Hücum açısı işaretçisi bize uçağın anlık olarak hücum açısının kabaca değerini gösterir. Bu işaretçi genel olarak "Çavuş Lambası" olarak adlandırılır. Çavuş lambası 3 farklı şekle ve renge sahiptir. AOA(Angle of Attack) açısı yani hücum açımız 14 dereceden fazlaysa üstteki çavuş lambası kolları yukarı doğru ve kırmızı renkte yanar. Eğer hücum açımızın 11 ile 13 derece arasındaysa ortada ki çavuş lambası yeşil daire şeklinde yanar. Eğer ki işaretçi sarı renkte yanıyorsa hücum açımızın 11 dereceden daha az olduğunu bilmemiz gerekir.
AR Status/NWS Indicator
Burun tekerleği ile yönlendirme devreye girdiğinde NWS ışığı yeşil renkte yanar. NWS devreye girdiğinde, rudder (dümen) pedalı hareketi burun tekerleğinin yönlendirilmesine izin verir. Havadan yakıt ikmali gerçekleştirirken, üstteki "RDY(Hazır)" ışığı mavidir ve havada ikmal yakıt kapağının açık ve hazır olduğunu gösterir. Yakıt ikmal bomu kilitlendiğindeyse ortadaki "AR/NWS" ışığı yeşil renkte yanar. Eğer yakıt ikmal bomu ile bağlantı koparsa alttaki "DISC" lambası amber renginde yanar.
Entegre Kontrol Paneli (Integrated Control Panel (ICP))
Entegre kontrol paneli veya ICP, orta gösterge panelinin üst kısmını doldurur ve F-16'nın iletişim, navigasyon, IFF ve CNI'nin temel sistemlerinden biridir.
Veri Giriş Ekranı (Data Entry Display (DED) )
Veri giriş ekranı veya DED, CNI olarak adlandırılan iletişim, seyrüsefer yardımcıları ve kimlik ve silah teslimi ile ilgili bilgilerin bir görüntüsünü sağlar. DED'in manipülasyonu ICP ile yapılır.
RWR Ana Kontrol Paneli / Azimut Ekranı (RWR Prime Control Panel/Azimuth Display)
ALR-56M tehdit uyarı göstergesi, F-16'daki radar uyarı alıcısıdır. Merkezde uçağınız ve etrafına 360 derece yansıtıcılı yayıcılar ile düzlem formunda bir tasarıma sahiptir. Göstergenin solunda tehdit uyarı gösterge ışıkları bulunur.
Kaş Işıkları (Eyebrow Lights)
IFF Tanımlama Lambası (IFF Identification Light) : IFF tanımlama düğmesine basıldığında, hava trafik kontrolünden gelen bir sorgulama veya talebe IFF yanıtı başlar.
Arıza Tanımlama Lambası (Fault Acknowledge Light) : Pilot Hata Listesi Ekranında veya PFLD'de bir arıza göründüğünde, arızayı temizlemek için arıza onay düğmesine basılır.
Master Caution Light (Ana Uyarı Işığı) : Ana uyarı ışığı, arıza veya belirli bir durumun meydana geldiğini belirtmek için bir uyarı ışığı yandığında yanar. Işık düğmesine basılarak sıfırlanabilir.
Sol ve Sağ Çok İşlevli Ekran (MFD) (Left and Right Multifunction Display (MFD))
Sol çok işlevli ekran veya MFD, beşli dört grup halinde toplamda 20 adet düğme veya OSB tuşları içeren tam renkli bir CRT ekrandan oluşur. MFD'nin köşelerinde ekran kazancı, sembol parlaklığı, kontrast ve ekran parlaklığı için basmalı anahtarlar bulunur.
Çeşitli (MISC) Panel (Miscellaneous (MISC) Panel)
Otopilot Roll and Pitch Switchleri(anahtarları): Roll anahtarı HDG SEL seçili iken, HSI ile ayarladığımız baş istikamatinde uçağı döndürür. STRNG SEL konumumda ise DED ekranında seçili olan steerpoint'e yönlendirir. Pitch anahtaro ALT HOLD konumundaysa o anki mevcut irtifanız otopilot tarafından korunur. ATT HOLD konumunda ise o anki mevcut roll/pitch haliniz korunur. Örneğin uçağınız 270 başta 15000 feet yükseklikte ve 300 knot süratle düz bir uçuş yaptığını varsayalım. Roll anahtarı STRNG SEL konumuna alıp Pitch anahtarınıda ALT HOLD konumuna getirdiğimizde DED'de seçili olan şuan ki steerpointimize doğru mevcut durumu koruyarak uçağımız hareket eder. Fakat siz seçili steerpointi değiştirseniz, otopilot 15000feet yüksekliği koruyacak şekilde yeni seçtiğiniz steerpointe doğru uçağınızı döndürür.
NOT: Otopilot gaz koluna müdahil olamaz!
ADV Mode Switch : Bu switch F-16 Blok 50 için uygulanmamıştır.
Master Arm Switch: Bu switch üç yönlüdür. OFF pozisyonunda weapon release yani bomba bırakma düğmesi çalışmaz. Fakat acil durumlar için iniş takımı panelinde bulunan emergency jettision tuşu aktif olarak çalışır. ARM modu seçiliyken radar ve SMS sayfaları normal olarak çalışır. SIMULATE konumundaysa radar ve SMS sayfaları normal olarak çalışır fakat silahlar ateşlenmez. Bu mod genel olarak eğitim amaçlı kullanılır. Silahların sembollerini silahları atış yapmadan görmemizi sağlar.
ALT Release Button : Kısacası alternatif bırakma tuşu olarak isimlendirilen bu tuş mevcut stick üzerindeki kırmızı weapon release tuşunun yedeğidir. Herhangi bir nedenden ötürü o tuş çalışmaması halinde yedek olarak kullanılabilir.
Laser Arm Switch : Eğer targeting pod (TGP) yüklüyse, bu switch arm konumunda laserinizi aktif eder. OFF konumunda TGP ile laser ateşleyemezsiniz.
ECM Enable Light: Jammeriniz aktif olduğunda ECM ışıklarınız yeşil olarak yanar.
RF Switch: Üç yönlü radyo frekans switchi SILENT konumunda ise tüm elektronik sinyalleriniz inaktif olur(Radar, radar altimetre, data link, TACAN ve ECM). Quiet mod seçiliyken radar,TACAN ve datalink aktif olarak çalışır fakat diğer elektronik sinyaller inaktif olur.
İkaz Lambaları(Warning Lights)
Motor ve Motor Yangın İkaz Lambaları (Engine and Engine Fire Warning Lights): Sağ kaş panelinde(Right Eyebrow Panel) bulunan ikaz lambaları bizler için hayati öneme sahiptir. Engine lambası şu durumlarda yanar. Eğer RPM göstergeniz uçağınızın flameout yani motorunuz çalışmadığını göstediğinde(yaklaşık olarak yüzde 60 RPM'den küçük değerlerde) veya FTIT göstergeniz motorunuzun yüksek sıcaklıklara(yaklaşık olarak 1000 celcius veya daha fazla) ulaştığını gösterdiği zaman yanar.
Hidrolik ve Yağ Basınç İkaz Lambaları (Hydraulic and Oil Pressure Warning Light): Eğer yağ basıncınız 30 saniyeden fazla süre boyunca 10 psi yada daha düşük değerleri gösterirse, A ve B hidrolik sistemlerinizin basıncı 1000 psi altına düştüğünde Hidrolik ve Yağ Basınç İkaz lambalarınız yanar.
FLCS ve DBU İkaz Lambaları (FLCS and DBU Warning Light): FLCS işlemcisi, FLCS güç ünitleri, FLCS giriş komutları veya sensörleri, hücum açısı veya hava bilgileri girişlerinde bir sıkıntı yaşandığı zaman FLCS ikaz lamabası yanar. Ayrıca leading-edge (hücum kenarı) flapları kilitli kaldığında veya test esnasında hata verdiğinde de FLCS ikaz ışıkları yanar. FLCS dijital yedek yani FLCS digital backup aktif olduğunda da DBU lambası yanar.
Kalkış ve İniş Konfigurasyon İkaz Lambaları(Takeoff and Landing Configuration Warning Lights): Eğer 10000 feet altında ve 190 knotdan düşük bir hızda yada alçalma durmunuz dakikada 250 feetden fazla olduğun da iniş takımlarınız açılmadıysa bu ikaz lambası yanar. Ayrıca bu lamba ile birlikte iniş takımları ikaz kornasını da duyarsınız.
Kanopi ve Düşük Oksijen İkaz Lambası(Canopy and Oxygen Low Warning Lights): Kanopi kapalı ve kilitli olmadığı durumlarda Canopy ikaz lambası yanar. Eğer oksijen sistemi 5 psi altında olursa yada BIT testi esnasında hata alırsa Low Oxygen ikaz lambası yanar.
Motor Aletleri (Engine Instruments)
Motor Yağ Basınç Göstergesi (Oil Pressure Indicator): Motor yağ sistemi F-16 için kendi kendine yetebilen bir sistemdir. Motor yağ göstergesi 0 ile 100 PSI arasında motor yağ basıncını göstermektedir. Uçağımız yerde çalışırken ve gaz kolumuz IDLE pozisyonundayken 15 PSI civarında basınç değeri normal olarak kabul edilmektedir. Uçağımız havada ve gaz kolu MILITARY konumunda veya daha ileri bir konumda ise 60 PSI motor yağ basıncı normal olarak kabul edilmektedir.
Motor Egsoz Pozisyonu Göstergesi (Engine Nozzle Position Indicator): Motor egzozu ıraksak(divergent) ve yakınsak(convergent) egzoz tipindedir. Gerekli itme kuvvetini oluşturmak için egzoz 4 tane hidrolik kol vasıtasıyla büzülür yada açılır. Bu gösterge bize egzozun ne kadar açılıp kapandığını yüzde şeklinde gösterir.
Motor RPM Göstergesi : Motor RPM değerini 1 ile 110 arasında gösterir. Örneğin; "100" gaz kolunun MILITARY konumunda olduğunu gösterir.
Fan Türbin Sıcaklık (FTIT) Göstergesi: Ortalama türbin sıcaklık değerini Celcius cinsinden 200 ile 1200 Celcius'a kadar gösterir.
Hava Hızı ve Mach Hızı Göstergeleri
Hava hızı ve Mach hızı göstergeleri, pitot-statik sistem tarafından pnömatik olarak çalıştırılır. Hava hızı 80 ile 850 knots aralığında bir ok ile gösterilir. Göstergenin içersindeki pencede ise Mach hızı 0.5 ile 2.2 Mach değerleri arasında gösterilir. Kırmızı üçgen bize aşmamız gerek hız limitini (VNE- Velocity Never Exceed) gösterir.
Altimetre
Altimetremiz 1000 ile 80000 feet aralığındaki irtifa değerimizi gösterir. Altimetre servo-pnömatiktir. Eğer altimetrmiz elektrik takatı ile çalışıyorsa altimetre üzerinde herhangi bir bayrak görünmez. Fakat altimetre elektrik takatı yerine pnömatik yani hava basıncı ile çalışmaya geçmişse altimetre göstergemizde PNEU bayrağını götürürüz.
Altimetre üzerindeki knob ile istediğimiz altimetre değerini ayarlayabiliriz.
Hücum Açısı Göstergesi
Hücum açısı göstergesi HUD'un yanında bulunan çavuş lambaları ile aynı şekilde çalışır fakat bu göstergede -32 ile +32 derece aralığında hücum açısı değerlerini görebiliriz.
ADI Göstergesi
ADI göstergesi INS sisteminden aldığı bilgiler ile uçağımızın Roll ve Pitch eksenindeki durumunu gösterir. Bu göstergenin hemen alt kısmında dönüş oranımızı gösteren bir gösterge mevcuttur. Bu gösterge bize 1 ile 1.2 derece/saniye arasındaki dönüş oranımızı gösterir. Eğer ILS sistemi aktif olursa, ADI göstergesinde locolizer ve glidescope bayrakları aktif olur.
Dikey Hız Göstergesi
Dikey hız göstergesi dakikada 6000 feet tırmanma veya alçalmayı gösterir.
HSI (Yatay Durum Göstergesi )
HSI göstergesi etrafından INS sisteminden alınan bilgiler ile pusula değerlerini gösterir. HSI göstergesi üzerinde baş göstergesini değiştirmek için bir tane ve Course değerini değiştirmek içinde bir tane olmak üzere iki tane knob mevcuttur.
Yakıt Paneli
Bu panelde yakıt miktarını görmemiz için bir knob bulunmaktadır. Bu knob ile ilgili yerlerdeki yakıt miktarlarını görebiliriz.
- TEST konumu seçiliyken her iki göstergede 2000 poundu gösterecek ve totalizer ise 6000 pound olarak görünecektir. Ayrıca bu konum seçiliyken FUEL LOW ikaz lambası yanması gerekmektedir.
- NORM konumunda ise AF yazılı ok, sol arka reservuar daki ve A-1 gövde tankında kalan yakıtı göstermektedir. FR yazılı ok, sağ ön reservuar, F-1 ve F-2 tanklarında kalan toplam yakıtı göstermektedir.
- Reservoir (RSVR) konumunda ise AF ve FR yazılı oklar ön ve arkadaki reservuarlardaki yakıt miktarını gösterir.
- Interal Wing (INT WING) konumunda ise AF ve FR yazılı oklar sol ve sağdaki kanat içi yakıtları gösterir.
- External Wing (EXT WING) konumunda ise AF ve FR yazılı oklar sol ve sağdaki kanat dışı yakıtları gösterir.
- External Centerline (EXT CTR) konumunda ise FR yazılı ok centerline yakıt tankında ki yakıt miktarını gösterir.
- Harici Yakıt Transfer anahtarı, harici tanklardan yakıt transferini kontrol etmenizi sağlar. NORM konumunda önce centerline tanklardan sonra kanatlardan reservuarlara yakıt transfer edilir. WING FIRST konumunda ise önce kanatlardan sonra centerline tanklardan yakıt reservuarlara transfer edilir.
Sağlıcakla kalın.
Hoşça kalın.
Yorum Gönder